જાણો અંબાજી મંદિર નું મહત્વ : કેમ ભરાય છે ભાદરવી પૂનમ નો મેળો ? શું છે તેના પાછળ નો ઇતિહાસ ?

 

        આમ તો આપણા દેશમાં ઘણા મંદિરો છે, પરંતુ કેટલાક મંદિરો એવા છે જે તેમની વિશેષ બાબતો માટે આખા વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે. આજે અમે આવા જ એક મંદિર વિશે વાત કરવા જઇ રહ્યા છીએ જે 358 સોનાના કળશને કારણે વિશ્વભરમાં ચર્ચાનો વિષય બની ગયું  છે. આ મંદિર ગુજરાતનું અંબાજી શક્તિપીઠ છે. અંબાજી માતા મંદિર એ ભારતના માં અંબેના શક્તિપીઠમાં એક મુખ્ય શક્તિપીઠ છે, જે અમદાવાદથી 200 કિમી અને પાલનપુરથી 20 કિમી દૂર છે.

         આરસના પથ્થરોથી બનેલું આ મંદિર હજારો ભક્તોની આસ્થાનું કેન્દ્ર છે. આ મંદિર ચોથી  સદીમાં રાજા અરુણસેન દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. અંબાજી મંદિરના નવીનીકરણની કામગીરી વર્ષ 1975 થી ચાલી રહી છે. આ મંદિરમાં માતાના શ્રી યંત્રની પૂજા કરવામાં આવે છે. કોઈ પણ આ યંત્રને સીધી આંખે જોઈ શકતું નથી , પૂજારી પણ આ યંત્રની આંખે બાંધીને પૂજા કરે છે.

        આ મંદિર જેટલું રસપ્રદ છે, તેનો ઇતિહાસ પણ એટલો જ ભવ્ય . માતાના 51 શક્તિપીઠોની દંતકથા અનુસાર, માતા દુર્ગાનો જન્મ એક પુત્રી તરીકે રાજા ને ત્યાં  થયો હતો, અને તેમણે ભગવાન શિવ સાથે રાજા પ્રજાપતિ દક્ષની પુત્રી તરીકે લગ્ન કર્યા હતા. એકવાર ઋષિ  સમુદાયે યજ્ઞ નું આયોજન કર્યું , બધા દેવો આ યજ્ઞ જોડાયા. જ્યારે રાજા દક્ષ આવ્યા , ત્યારે બધા લોકો ઉભા થયા પરંતુ ભગવાન શિવ ઉભા થયા નહીં .

        આ જોઈને રાજા દક્ષ ખૂબ ગુસ્સે થયા, પોતાના  અપમાનનો બદલો લેવા સતીના પિતા રાજા પ્રજાપતિ દક્ષે પણ યજ્ઞનું  આયોજન કર્યું. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, ઇન્દ્ર અને અન્ય દેવી-દેવતાઓને તે યજ્ઞમાં  આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ તેમણે  જાણી જોઈને તેમના જમાઇ  ભગવાન શિવને આ યજ્ઞનું  આમંત્રણ ના મોકલ્યું.

        ભગવાન શિવએ આ યજ્ઞ માં  ભાગ લીધો ન હતો અને જ્યારે સતીને નારદ જી પાસેથી ખબર પડી કે તેમના પિતાનો યજ્ઞ  છે, પરંતુ તેમને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું નથી. તે જાણ્યા પછી તે ગુસ્સે થઈ ગઈ પણ  નારદજી એ તેમને સલાહ આપી કે પિતાને ત્યાં  જવા આમંત્રણ આપવાની જરૂર નથી. જ્યારે સતી તેના પિતાના ઘરે જવા લાગી, ત્યારે ભગવાન શિવએ તેમને સમજાવ્યા, પરંતુ તેમણે  સાંભળ્યું નહીં, તેથી ભગવાને જાતે જવાની ના પાડી.

        શંકર જીના આગ્રહ પછી પણ સતી યજ્ઞમાં  જોડાવા ગયા, યજ્ઞ ના સ્થળે, સતીએ તેના પિતા દક્ષને શંકર જીને આમંત્રણ ન આપવાનું કારણ પૂછ્યું અને પિતાનો ઉગ્ર વિરોધ વ્યક્ત કર્યો. આ પર દક્ષે  સતીની સામે ભગવાન શંકર વિશે અપમાનજનક વાતો કરવી શરૂ કરી, આ અપમાનને સહન ના કરી શકતા સતી યજ્ઞની અગ્નિમાં કૂદી અને પોતાનો જીવ આપ્યો.

        ભગવાન શંકરને જ્યારે આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તેમની ત્રીજી આંખ ક્રોધથી ખુલી ગઈ , બ્રહ્માંડમાં એક વિનાશનો આરંભ  થયો. શિવના આદેશ પર, વીરભદ્રએ દક્ષનું શિરચ્છેદ કર્યું અને શિવની નિંદા સાંભળીને અન્ય દેવતાઓને શિક્ષા કરી. ભગવાન શંકરે સજ્ ofાના શરીરને યજ્ઞકુંડ માંથી  બહાર કાઢી  અને તેને તેના ખભા પર ઉપાડ્યો  અને દુ: ખ કરીને સમગ્ર બ્રહ્માડમાં  ફરવા લાગ્યા.

        ભગવતી સતી શિવને પ્રગટ થઈ અને કહ્યું કે જ્યાં પણ તેમના શરીરના ભાગો તૂટી જશે ત્યાં એક શક્તિપીઠ નો ઉદય થશે. સતીના મૃતદેહ સાથે, શિવ પૃથ્વી પર તાંડવ કરવા લાગ્યા , જેના કારણે પૃથ્વી પર અરાજકતાની  પરિસ્થિતિ સર્જાઇ, પૃથ્વી  સહિત ત્રણેય લોકને ચિંતિત  જોઈને ભગવાન વિષ્ણુએ તેના સુદર્શન ચક્રથી સતીના શરીરને તોડીને પૃથ્વી પર પાડ્યા. જ્યારે પણ શિવ નૃત્યની મુદ્રામાં પૃથ્વી પર પગ પછાડે  ત્યારે વિષ્ણુ માતાના શરીરના કોઈપણ ભાગને તેના ચક્રથી કાપી નાંખતા અને તેના ટુકડાઓ પૃથ્વી પર ફેંકી દેતા.

        શાસ્ત્રો અનુસાર જ્યાં સતીના અંગોના ટુકડા અથવા તેમના કપડા અથવા ઝવેરાત પડ્યા ત્યાં શક્તિપીઠનો ઉદય  થયો. આ રીતે, માતાના શક્તિપીઠ 51 સ્થળોએ બન્યા. એવું કહેવામાં આવે છે કે તે જ સમયે, માતાનું હૃદય આ સ્થાન પર પડ્યું અને તેમાંથી અંબાજી શક્તિપીઠનો ઉદય થયો.

        એક અન્ય દંતકથા અનુસાર, રામાયણમાં ભગવાન રામ અને તેમના ભાઇ લક્ષ્મણે અર્બુદાના જંગલમાં દેવીની પૂજા કરી હતી અને આ જ સ્થળે માં અંબેએ તેમને આશીર્વાદ આપ્યા હતા, ભગવાન રામએ રાવણને તે જ બાણથી વધ કર્યો હતો. શાસ્ત્રોમાં એનો પણ ઉલ્લેખ છે કે નંદ અને યશોદાએ આ સ્થળે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનો મુંડન સંસ્કાર કર્યો હતો, આજે પણ તે પીપળનું ઝાડ ગબ્બર પર્વત પર હાજર છે.

        મહાભારત કાળમાં વનવાસ દરમિયાન, પાંડવોએ આ સ્થળે માતા અંબાને પ્રાર્થના કરી હતી. માતા અંબેએ ભીમને અજયમાલા આપી હતી જે યુદ્ધમાં તેની જીતની નિશ્ચિત  કરશે અને અર્જુનને વિરાટનગરમાં રહેવાની દૈવી પોષાક આપી, જેનાથી અર્જુન બૃહનલા બન્યા હતા. ઇતિહાસના બહાદુર યોદ્ધા મહારાણા પ્રતાપ પણ માતા અંબાના પરમ ભક્ત હતા , માતા અંબાના ચરણોમાં તેમને  પોતાની પ્રિય તલવાર અર્પણ કરી.

        અંબાજી મંદિરની સ્થાપત્ય ખૂબ કલાત્મક છે, જે ભારતીય પરંપરા અને સંસ્કૃતિને પ્રતિબિંબિત કરે છે. મંદિરમાં વિશાળ મંડપ અને એક નાનું ગર્ભગૃહ  છે જેમાં મા અંબાનું  શ્રીયંત્ર છે. મંદિરની સામે એક મોટો ચોક  છે, જેને ચાહર અથવા ચાચર નો  ચોક પણ કહેવામાં આવે છે. ભક્તો આ ચોકમાં ગરબા કરે છે  અને માતાની ભક્તિનો આનંદ માણે છે.

        મુખ્ય મંદિરથી 3  કિલોમીટર દૂર ઉત્તર-પશ્ચિમ દિશામાં ગબ્બર નામનો પર્વત છે. દંતકથા અનુસાર, માતા સતીનું હૃદય આ ગબ્બર પર્વતની ટોચ  પર પડ્યું. અહીં પર્વત પર માતાનું મંદિર પણ છે, આ મંદિર સુધી પહોંચવા માટે 999 સીડીયો ચઢવી પડે છે અને રોપ-વે પણ છે. મા આદિશક્તિના આ મંદિરમાં મા અંબાનો અખંડ દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે મંદસૌરના વેપારી અખેરાજે માતા કૃપાથી પુષ્કળ ધનરાશિ મેળવી હતી અને તેણે માતાના આ મંદિરમાં અડધી રકમ આપી હતી. ત્યારથી, આ પરિવાર તરફથી  આ મંદિરમા અખંડ  દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે.

        ભાદરવા પૂનમ  દરમિયાન મંદિર ટ્રસ્ટ વતી એક મોટો મેળો યોજવામાં આવે છે. વસ્તીની દ્રષ્ટિએ, આ મેળો વિશ્વનો સૌથી મોટો પદયાત્રીઓનો મેળો છે. આ મેળામાં લાખો ભક્તો દૂર-દૂરથી આવે છે. સદીઓથી આ મંદિરમાં પૂજાના નિયમોનું કડક પાલન કરવામાં આવે છે, ત્યારે ભાદો પૂર્ણિમાનું આ મંદિરમાં ખૂબ મહત્વ છે.કારણ કે આ દિવસની શરૂઆત થાય છે, માતાને તેના ઘરે આવવાનું આમંત્રણ આપવાની પ્રક્રિયા. આ દિવસે માતા અંબાના દરબારમાં ચાલતા આવવાની  પાછળ એક પરંપરા છે, ભક્તો મા આદિશક્તિને તેમના ઘરે નવરાત્રો માટે આવવાનું આમંત્રણ આપે છે.                        

    ભાદ્રપદ પૂર્ણિમાના થોડા દિવસ પછી જ માતાના પવિત્ર પર્વ નવરાત્રીની શરૂઆત છે, ભક્તોનો આશય એવો હોય  છે કે આ નવ રાત્રી માતા તેમના  ઘરે શાક્ષાત પધારે. આ ઇચ્છાથી, ભક્તો તેમની સાથે ધ્વજ લાવે છે અને માતાને તેમના ઘરે આવવાનું આમંત્રણ આપીને મંદિરમાં અર્પણ કરે છે. માતાના દરબારમાં આવવા માટે દેશના વિવિધ પ્રદેશોમાંથી લાખો ભક્તો પગપાળા ચાલતા આવતા  હોય છે, પગમાં છાલા પડે કે  લાંબી મુસાફરીનો  થાક લાગે , કંઇક પણ આ ભક્તોના પગને રોકી શકતું નથી.

        આ બધા ભક્તો પોતાની  નાની નાની  ટુકડીઓ  બનાવીને આવે  છે, અને મા અંબાના રથ પણ લાવે છે. આ ભક્તો લાંબી પદયાત્રા પછી મંદિરમાં પહોંચે છે ત્યારે વાતાવરણ કોઈ તહેવાર થી ઓછું નથી હોતું  . ગરબાના તાલ ઉપર નાચતા  અને હોઠ ઉપર માતાના ભજન , જય જય અંબેના નારા લગાવતા ભક્તો માતાના દરબારમાં પહોંચે  છે.

        મા અંબાના મંદિરમાં લગાવતા ભોગની  પરંપરા સદીઓ પુરાની  છે, જે ભોગ મા અંબાને અર્પણ કરવામાં આવે છે તે મંદિરમાં જ તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ ભોગ બનાવવા માટે ફક્ત શુદ્ધ ઘી અને લાકડાનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત માતાના શણગાર ત્રણ જુદા જુદા સ્વરૂપોમાં કરવામાં આવે છે - સવારે, બાળ સ્વરૂપના રૂપમાં, બપોરે યુવાનીના રૂપમાં અને રાત્રે વ્રુદ્ધસ્વરૂપમાં માતાની પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે. અંબાજીના મંદિરમાં પૂજા કરવાની પદ્ધતિ ઉપરાંત આરતીની પરંપરા પણ ઘણી અલગ છે. આરતીને વચમાં રોકી દેવાય છે અને માતાને મનાવ્યા બાદ ફરીથી આરતી  શરૂ કરવામાં આવે છે.       

        ગુજરાત સરકારના સહકારને કારણે ગબ્બરના પરિક્રમાં માર્ગ  ઉપર 51 શક્તિપીઠોની પ્રતિકૃતિ બનાવવામાં આવી છે. આ મંદિરનું નિર્માણ અને પુજારીઓને  એટલી સારી રીતે પ્રશિક્ષિત છે કે તેમની પૂજા પદ્ધતિ વાસ્તવિક શક્તિપીઠમાં હોવાની અનુભુતી કરાવે  છે. આ પરિક્રમાં પથનો ઉદ્દેશ એટલો જ  હતો કે ભક્તો એક જગ્યાએ માતાના 51 સ્વરૂપો જોઈ શકે.

        માતાના દરબારમાં આવતા ભક્તોની કતાર લાંબી હોય છે, જેમાં કોણ અમીર ને કોણ ગરીબ, કોણ નાનું ને કોણ મોટું ! કોઈ માતાના ચરણોમાં  ફૂલો અર્પણ કરે  છે, તો કોઈ માતાના આશીર્વાદથી તેમના જીવનમાં સફળતાની નવી  ઊંચાઇઓને  સ્પર્શ કરી રહ્યું છે અને ભક્તો તેમની સફળતાનો સંપૂર્ણ શ્રેય મા અંબાને આપે છે. જો તમે પણ કોઈ કારણસર અંબાજી મંદિરના દર્શન કરી શક્યા નથી, તો જાઓ અને માતા આદિશક્તિના આ પાવનકારી સ્થાનની મુલાકાત લો અને માતા અંબેનું પવિત્ર સ્વરૂપ દર્શન કરો …!

        બોલ માડી અંબે જય જય અંબે........